Skip to main content

Thang ba: Tan man ve tai chinh cong

THÁNG BA: TẢN MẠN VỀ TÀI CHÍNH CÔNG

Phạm Duy Nghĩa

Cuối năm ngoái, Bộ NN và PTNT ước tính có tới 122 loại phí, quỹ và đóng góp khác đè nặng nông dân Việt Nam. Tình cảnh bên ta có vẻ chẳng mấy khác so với thực tế mà một ông Lý Xương Bình nào đó đã cả gan nói thật với thủ tướng nước Tàu. Như mọi chuyện trồi lên chìm xuống tựa vô tình trên mặt báo, mới đây người ta lại loan tin “loạn thu phí” ở vài địa phương. Có đủ loại “phí đầu người”, “phí đầu công”, những khoản đóng góp tự nguyện được chuyển thành bắt buộc. Dù rằng những khoản thu ấy không quá lớn so với người giàu, song tích dần thành gánh nặng, chúng trở nên bức bách đối với người nghèo.
Cùng tình cảnh ấy ở đô thị, loạn thu phí trước hết gây phiền nhiều cho tiểu thương, người buôn bán và dịch vụ lặt vặt, cho các chủ cửa hàng, loạn thu phí trông giữ xe máy, phí an ninh đủ loại làm mệt thị dân. Phường, xã là cấp chính quyền đáng lẽ phải thân dân, gần dân nhất; nếu ngay ở những nơi ấy đã bắt đầu phiền nhiễu, khó có thể chờ đợi dân chúng thân và gần được với chính quyền những cấp cao hơn.
Như mọi thuở, chính quyền nào mà chẳng sống bởi thuế của dân. Một chính quyền giỏi và thạo việc trước hết thể hiện qua năng lực thu thuế và phân bổ các nguồn thu đó một cách khôn ngoan sao cho chính quyền từ làng, tỉnh tới trung ương đều có động lực làm việc và dân chúng đều được lợi từ mọi nỗ lực tìm nguồn sống và làm giàu. Nếu trên trung ương “khoán thu” cho cục thuế tỉnh, tỉnh lại phân bổ mức “khoán thu” cho chi cục thuế huyện, một cách hành thu quan liêu và bất lực như thế không thể giúp nhà nước phản ứng nhanh với những khó khăn chồng chất của người dân khi tiền mất giá.
Từ làng lên tỉnh, tin tức từ nô nức đất dự án ở Hà Tây cho tới vịnh Vân Phong, nơi đâu lãnh đạo tỉnh cũng sốt sắng “chuyển nhượng” đất cho các nhà đầu tư, dù đôi khi năng lực thực hiện dự án của chủ đầu tư chưa được thẩm định và các tác hại lâu dài tới môi sinh có khi được ém lẹm. Chữ “chuyển nhượng” được dùng cho êm ả, chứ thực ra trong thời hạn cấp đất hàng mấy chục năm sau đó quyền sử dụng đất đã trở thành miếng riêng của chủ đầu tư. Nguyên do cho đủ loại phí và thu tiền bán đất có thể nhiều, song ở tỉnh cũng như làng, nền hành chính địa phương cần có kinh phí để xoay sở. Công chức trước hết cũng phải được đàng hoàng với mức lương đủ nuôi sống vợ con. Có ân thì mới có uy, người đứng đầu chính quyền mà không “lo” được cho thuộc cấp của mình thì cũng khó lòng lãnh đạo được họ.
Dù chữ “lo” ấy cũng có năm bảy đường, song mọi mối dường như đều trực chỉ tới cách phân chia thuế và lệ phí giữa các cấp chính quyền từ làng, huyện, tỉnh tới trung ương. Cách mà chúng ta quản lý mọi nguồn tài chính công theo kiểu cấp phát lồng ghép từ trên xuống dưới đang hại chúng ta, nó trao quyền cho những người có quyền cấp phát của công, từ đó nảy sinh thói xin-cho “đi ít về ít, đi nhiều về nhiều”, nó làm cho chính quyền địa phương bề ngoài thì thụ động, trên thực tế thì “phá rào, lách luật” bởi họ phải phản ứng nhanh với thực tiễn náo nhiệt nơi dân.
Tài chính công có lẽ trước hết được hiểu là các khoản thu và các mối chi của mọi chính quyền. Thuế và phí chỉ là một loại nguồn thu, tiền bán cổ phần của Nhà nước trong các doanh nghiệp cho tư nhân dưới tên gọi “cổ phần hóa” cũng là một loại nguồn thu. Các khoản vay nước ngoài cũng là một loại nguồn thu lớn tức thời (dù con cháu sau này dần phải trả). Ngân sách nước ta phải thể hiện trung thực các nguồn thu ấy. Nếu những khoản vay nước ngoài, tiền bán dầu thô, kiều hối, tiền bán nông sản… vẫn là những nguồn thu lớn thì dù tăng trưởng tới 8,5% GDP song chúng đang chạy nhanh mà vẫn dậm chân tại chỗ. Nghèo vẫn hoàn nghèo, tự thuở nào con nợ và người bán tài nguyên có mấy khi được tự do. Tháng 3 thường là lúc Chính phủ đề xuất các chỉ tiêu cho xây dựng ngân sách quốc gia hàng năm. Việc xa xôi ấy tưởng có liên hệ gì đến cô bác nông dân hay chị tiểu thương. Cho phép các địa phương một sự tự do hơn trong trù tính các nguồn thu và dự liệu các khoản chi, buộc những người có quyền thu chi của công ấy có trách nhiệm giải trình trước dân chúng, nếu làm được điều ấy chắc bảng ngân sách các cấp sẽ trở nên thật hơn. Và khi thật hơn, đọc bảng ngân sách có thể người ta sẽ bớt vô cảm khi di sản tài nguyên của muôn đời cha ông bị tiêu sài hoang phí và chút cơ may phát triển của con cháu bị chính thế hệ chúng ta chặn mất… bởi sự ngây thơ tăng trưởng mỗi ngày./.

Comments

Popular posts from this blog

Nhàn đàm về thể chế

  1.            Dẫn nhập : Đầu năm 1845 khi phê bình triết gia Feuerbach, Karl Marx, lúc ấy còn khá trẻ, đã viết câu trên đây, câu sau này được dịch sang tiếng Anh và khắc trên mộ của ngài “ Die Philosophen haben die Welt nur verschieden  interpretirt , es kömmt drauf an sie zu  verändern - các triết gia chỉ tìm cách giải thích thế giới khác nhau, cái chính là phải tìm cách thay đổi thế giới ấy”. Gần 180 năm sau, Acemoglu & đồng sự, nhận được giải Nobel năm 2024, vì những đóng góp giải thích các nền văn minh thịnh hay suy tàn là do thể chế. Điều ấy đúng, hoặc đúng một phần. Nhân dịp này, cựu học viên Fulbright mời chúng tôi mạn đàm về thể chế. “Kỷ nguyên vươn mình”, nếu các bạn thích dùng chữ ấy, mong sẽ là tỉnh thức, bắt đầu với hành động. Nói đã đủ nhiều, đến lúc phải làm, làm nhiều hơn. Ở đất nước chúng ta, vinh quang thuộc về những con người hành động, công khai hay thầm lặng, ngày mỗi ngày bền bỉ làm cho thể chế n...

Ngổn ngang Công lý – Phần 1: Từ Yorktown tới Washington

  Phạm Duy Nghĩa 1.     Những dòng này dành cho ai: Bất công xảy ra khắp nơi, công lý thì khó khăn lắm mới đạt được. Mỗi ngày, nếu góp thêm tử tế, công bằng, và bớt dần bất công, thì thật quý. Công lý được giữ cho ngay ngắn, từng chút một, chung tay bởi tất cả mọi người. Đặng Hoàng Giang viết một cuốn sách có tựa đề “”Bức xúc không làm ta vô can””, quả là thế, bất công xảy ra do chúng ta né tránh, cam chịu, hoặc đồng lõa. Cùng góp sức chúng ta mới tạo ra và duy trì được lẽ công bằng ở đời. Những dòng này vì thế dành cho những ai muốn sống chậm một chút, dừng lại, đứng nhìn, quan sát, và tìm hiểu: Vì sao bất công đã xảy ra, và Vì sao công lý vẫn là một giấc mơ xa vời với rất nhiều dân tộc, trong đó có chúng ta. Thời đại này mạng xã hội, dữ liệu, tin tức, trí tuệ nhân tạo… đang thổi bay con người, đặt câu hỏi đúng đã là một nửa thành công. 2.     Cấu trúc của phần viết: Phần viết này được cấu trúc hồn nhiên như những mảng kiến thức vụn vặt mà tôi lượ...

Học và Dạy Luật Đất đai trong các trường luật ở Việt Nam

Tặng các bạn học và dạy Luật Đất đai 1.       Dẫn đề : Nước ta đã có gần 100 cơ sở đào tạo luật (để thuận tiện, sau đây gọi chung là các trường luật). Ở bậc cử nhân, các trường luật thường giảng dạy Môn học Luật Đất đai. Nội dung giảng dạy môn học này ở các trường khá giống nhau, bám sát cấu trúc của Luật Đất đai, thường bắt đầu từ Chế độ sở hữu, Các loại đất, Quyền & Nghĩa vụ của Người sử dụng đất, cho tới Hành chính đất đai và Giải quyết tranh chấp đất đai. Trong bối cảnh Luật Đất đai 2024 đã có hiệu lực, nội dung đồ sộ của đạo luật này cần được nghiên cứu & giảng dạy như thế nào cho hiệu quả. Trong khuôn khổ Hội thảo tại một trường luật như Khoa Luật ĐH Mở TPHCM, sẽ là hữu ích, nếu có thể góp phần tìm hiểu đạo luật mới này, song đồng thời cũng tìm cách đổi mới cách nghiên cứu, giảng dạy pháp luật đất đai, giúp cho môn học này hấp dẫn, thiết thực hơn với người học. Phần thảo luận dưới đây góp phần vào 2 nội dung nêu trên. 2.    ...