Trên con đường từ Brighton tới London, ở làng Bramber, còn phế tích lâu đài của dòng họ quý tộc De Braose, đã từng vừa là lâu đài, vừa là pháo đài, vừa là nơi thu thuế. Vào thế kỷ 11 vua Anh đã truất tước hiệu, tịch thu tài sản của dòng họ này. Đó chính là nguyên nhân dẫn tới sự nổi dậy của các nhà quý tộc, buộc nhà vua phải ký vào Magna Carta (Đại Hiến chương) năm 1225, công nhận quyền lợi của giới quý tộc, cam kết tuân thủ pháp luật. Mầm mống của Hiến pháp nhằm hạn chế quyền lực của nhà cầm quyền đã ra đời từ đây. [Mùa thu 2012, miền Nam nước Anh, ảnh chụp từ Lâu đài Bramber].
1. Dẫn nhập : Đầu năm 1845 khi phê bình triết gia Feuerbach, Karl Marx, lúc ấy còn khá trẻ, đã viết câu trên đây, câu sau này được dịch sang tiếng Anh và khắc trên mộ của ngài “ Die Philosophen haben die Welt nur verschieden interpretirt , es kömmt drauf an sie zu verändern - các triết gia chỉ tìm cách giải thích thế giới khác nhau, cái chính là phải tìm cách thay đổi thế giới ấy”. Gần 180 năm sau, Acemoglu & đồng sự, nhận được giải Nobel năm 2024, vì những đóng góp giải thích các nền văn minh thịnh hay suy tàn là do thể chế. Điều ấy đúng, hoặc đúng một phần. Nhân dịp này, cựu học viên Fulbright mời chúng tôi mạn đàm về thể chế. “Kỷ nguyên vươn mình”, nếu các bạn thích dùng chữ ấy, mong sẽ là tỉnh thức, bắt đầu với hành động. Nói đã đủ nhiều, đến lúc phải làm, làm nhiều hơn. Ở đất nước chúng ta, vinh quang thuộc về những con người hành động, công khai hay thầm lặng, ngày mỗi ngày bền bỉ làm cho thể chế n...