Xưa, biển trời miền Trung xanh ngắt, thanh bình nắng
và gió mỗi ngày. Nay, hết dưới biển tới trên bờ, nếu đo đếm được độc hại mà dân ta phải chịu, Formosa quả
thật là một thảm họa cảnh báo những thất bại kép trong điều hành đất nước.
Xưa bao cấp, Nhà nước lo thay dân. Này hợp tác xã,
này quốc doanh, làm cái gì, bán cho ai, với giá nào, hết thảy do Nhà nước ấn định,
Nhà nước luôn nghĩ và làm thay dân. Nay cơ chế thị trường, việc buôn bán
tùy ở nơi dân. Formosa hay Công ty môi trường Kỳ Anh, là doanh nghiệp ai cũng
vì lợi nhuận. Đã vì tiền thì mấy ai để ý tới môi trường. Trời xanh là của
chung, chẳng của riêng nhà nào, nếu không ai ngăn cấm thì doanh nghiệp
vô tội vạ giành lấy của chung đó làm của riêng.
Cái ấy người ta gọi là thất bại cố hữu của thị trường. Bao cấp ngày
xưa đã thất bại, nay dân ta đón lấy những thất bại tiếp theo của thị trường. Cố tật ấy của thị trường đã hủy hoại môi sinh Nhật Bản,
Trung Quốc, các quốc gia hầu như đều đã và đang phải trả giá thật đắt trên con
đường phát triển của mình.
Để
chữa cái cố tật đó, người ta cần tới bàn tay điều tiết của Nhà nước, những cơ
quan có dấu Quốc huy ở nước ta. Khổ nỗi luật ban hành ra song thực thi lỏng lẻo,
giao rừng biển cho người ta những 70 năm trong khi luật giới hạn tối đa chỉ có
50 năm. Đánh giá tác động môi trường, luật thì có cả, song thực hiện qua loa. Giữ
quyền uy của nước chủ nhà, song đến thanh kiểm tra người ta cũng dè dặt. Ban
tay điều tiết vừa run vừa yếu, ấy chính là thất bại của Nhà nước.
Cuối
cùng, để bớt cái tham lợi nhuận của thị trường, ngoài bàn tay Nhà nước vững
vàng, còn cần tới ngàn vạn ánh mắt giám sát của dân chúng. Chả có gì che dấu được
tai mắt nhân dân, nếu Nhà nước cho họ quyền được biết, được bày tỏ cảm xúc, được
liên kết với nhau thành bè thành khối, tựa như những bức tường thành. Dân chài yêu biển,
yêu cá, hãy để họ tình tự mặc lòng. Từ vô tận những liên kết ấy sẽ nổi dần lên
sự chống đỡ mềm mại, dẻo dai và bền bỉ, bủa vây lấy lòng tham của doanh nghiệp
và truy đuổi trách nhiệm trả lời của công quyền. Song dường như, từ quy hoạch đến chuẩn
bị vận hành đại dự án Formosa, đâu phải cái gì nhân dân cũng được biết, được
bàn, được tham gia giám sát.
Người
Việt Nam yêu biển, yêu tôm cá Việt Nam. Thất bại thị trường, thất bại Nhà nước,
và thất bại trong sức đề kháng của xã hội công dân, đó chính là nguyên nhân làm
cho dân ta mất dần những gì mà ta yêu quý.